Otizm Spektrum Bozukluğu

OSB nedir?

Otizm spektrum bozukluğu (OSB), insanların başkalarıyla etkileşim kurma, iletişim kurma, öğrenme ve davranış biçimlerini etkileyen nörolojik ve gelişimsel bir bozukluktur. Otizm her yaşta teşhis edilebilmesine rağmen, belirtiler genellikle yaşamın ilk 2 yılında ortaya çıktığı için “gelişimsel bir bozukluk” olarak tanımlanır.

Amerikan Psikiyatri Birliği tarafından oluşturulan ve sağlık hizmeti sağlayıcılarının ruhsal bozuklukları teşhis etmek için kullandıkları bir kılavuz olan Ruhsal Bozuklukların Tanısal ve İstatistiksel El Kitabı'na (DSM-5) göre, OSB olan kişilerde genellikle şunlar görülür:

Diğer insanlarla iletişim ve etkileşimde zorluk

Kısıtlı ilgi alanları ve tekrarlayan davranışlar

Okulda, işte ve yaşamın diğer alanlarında işlev görme becerilerini etkileyen belirtiler

Otizm bir “spektrum” bozukluğu olarak bilinir çünkü insanların yaşadığı belirtilerin türü ve şiddetinde büyük farklılıklar vardır.

Tüm cinsiyetlerden, ırklardan, etnik kökenlerden ve ekonomik geçmişlerden insanlara OSB teşhisi konulabilir. OSB yaşam boyu süren bir bozukluk olsa da, tedaviler ve hizmetler kişinin belirtilerini ve günlük işlevlerini iyileştirebilir. 

OSB'nin işaret ve belirtileri nelerdir?

Aşağıdaki liste OSB tanısı konmuş kişilerde sık görülen davranış türlerine bazı örnekler vermektedir. OSB'li kişilerin hepsi tüm davranışlara sahip olmayabilir, ancak çoğu aşağıda listelenen davranışlardan birkaçına sahip olacaktır.

Sosyal iletişim / etkileşim davranışları şunları içerebilir:

Çok az veya tutarsız göz teması kurmak

Konuşan insanlara bakmıyor veya onları dinlemiyor gibi görünmek

Nesnelere veya etkinliklere yönelik ilgiyi, duyguyu veya keyfi nadiren paylaşmak (nadiren başkalarına bir şeyleri işaret etmek veya göstermek dahil)

Kişinin ismine veya dikkat çekmek için yapılan diğer sözlü tekliflere yanıt vermemek veya yavaş yanıt vermek

Karşılıklı konuşmaları sürdürmede zorluklar yaşamak

Genellikle başkalarının ilgilenmediğini fark etmeden veya başkalarına cevap verme şansı tanımadan favori bir konu hakkında uzun uzun konuşmak

Söylenenlerle uyuşmayan yüz ifadeleri, hareketler ve jestler (el kol hareketleri) sergilemek

Kulağa şarkı söyler gibi veya düz ve robot gibi gelebilecek alışılmadık bir ses tonuna sahip olmak

Başka bir kişinin bakış açısını anlamakta güçlük çekmek veya diğer insanların davranışlarını tahmin edememek veya anlayamamak

Davranışları sosyal durumlara uyarlamada zorluklar

Hayali oyunlarda paylaşımda veya arkadaş edinmede zorluklar

Kısıtlayıcı / tekrarlayıcı davranışlar şunları içerebilir:

Belirli davranışları tekrarlamak veya kelimeleri / cümleleri tekrarlamak gibi olağandışı davranışlarda bulunmak (ekolali adı verilen bir davranış)

Sayılar, ayrıntılar veya gerçekler gibi belirli konulara sürekli ve yoğun bir ilgi duymak

Hareketli nesneler veya nesnelerin parçaları gibi aşırı odaklı ilgi alanları göstermek

Rutindeki küçük değişikliklerden rahatsız olmak ve geçişlerde zorluk yaşamak

Işık, ses, giysi veya sıcaklık gibi duyusal girdilere karşı diğer insanlardan daha hassas veya daha az hassas olmak

OSB olan kişiler uyku sorunları ve sinirlilik de yaşayabilir.

Otizm spektrumundaki kişiler ayrıca aşağıdakiler de dahil olmak üzere birçok güçlü yöne sahip olabilir:

Bir şeyleri ayrıntılı olarak öğrenebilme ve bilgileri uzun süre hatırlayabilme

Güçlü görsel ve işitsel öğrenenler olmak

Matematik, fen, müzik veya sanatta başarılı olmak

OSB'nin nedenleri ve risk faktörleri nelerdir?

Araştırmacılar OSB'nin birincil nedenlerini bilmemektedir, ancak çalışmalar, bir kişinin genlerinin, OSB'ye yol açacak şekilde gelişimi etkilemek üzere çevresel boyutlarla birlikte işleyebileceğini düşündürmektedir. OSB geliştirme olasılığının artmasıyla ilişkili bazı etkenler şunlardır:

OSB'li bir kardeşe sahip olmak

Yaşlı ebeveynlere sahip olmak

Belirli genetik koşullara sahip olmak (Down sendromu veya Frajil X sendromu gibi)

Çok düşük doğum ağırlığına sahip olmak

OSB nasıl teşhis edilir?

Sağlık hizmeti sağlayıcıları, bir kişinin davranışını ve gelişimini değerlendirerek OSB tanısı koyar. OSB genellikle 2 yaşına kadar güvenilir bir şekilde teşhis edilebilir. Mümkün olan en kısa sürede bir değerlendirme istemek önemlidir. OSB ne kadar erken teşhis edilirse, tedaviler ve hizmetler de o kadar erken başlayabilir.

Küçük çocuklarda tanı

Küçük çocuklarda teşhis genellikle iki aşamalı bir süreçtir.

Aşama 1: Çocuk muayeneleri sırasında genel gelişimsel tarama

Her çocuk, bir çocuk doktoru veya erken çocukluk dönemi sağlık hizmeti sağlayıcısı tarafından sağlık kontrolünden geçirilmelidir. Belirli aralıklarla özel otizm taramaları yapılması önerilmektedir. Bir çocukta OSB veya gelişimsel sorunlar görülme olasılığı daha yüksekse ek tarama yapılabilir. OSB olasılığı daha yüksek olan çocuklar arasında OSB'li bir aile üyesi olan, OSB için tipik olan bazı davranışlar gösteren, daha yaşlı ebeveynlere sahip olan, belirli genetik koşullara sahip olan veya çok düşük doğum ağırlığına sahip olan çocuklar yer almaktadır.

Ebeveynlerin deneyimlerini ve endişelerini dikkate almak, küçük çocuklar için tarama sürecinin önemli bir parçasıdır. Sağlık hizmeti sağlayıcısı çocuğun davranışları hakkında sorular sorabilir ve bu cevapları OSB tarama araçlarından alınan bilgiler ve çocuğun klinik gözlemleri ile birlikte değerlendirebilir. 

Bir çocuk bu tarama sürecinde davranış veya işlevsellikte gelişimsel farklılıklar gösterirse, sağlık hizmeti sağlayıcısı çocuğu ek değerlendirme için sevk edebilir.

Aşama 2: Ek tanısal değerlendirme

OSB'li çocukları mümkün olduğunca erken tespit ve teşhis etmek önemlidir, çünkü bu onların benzersiz güçlü yönlerine ve zorluklarına ışık tutacaktır. Erken teşhis ayrıca ebeveynlerin hangi hizmetlerin, eğitim programlarının ve davranış terapilerinin çocukları için en yararlı olacağını belirlemelerine yardımcı olabilir.

OSB tanısı koyma deneyimi olan sağlık hizmeti sağlayıcılarından oluşan bir ekip tanısal değerlendirmeyi yürütecektir. Bu ekipte çocuk nörologları, gelişimsel pediatristler, dil ve konuşma terapistleri, çocuk psikologları ve psikiyatristleri, eğitim uzmanları ve ergoterapistler yer alabilir.

Tanısal değerlendirme muhtemelen şunları içerecektir:

Tıbbi ve nörolojik muayeneler

Çocuğun bilişsel yeteneklerinin değerlendirilmesi

Çocuğun dil becerilerinin değerlendirilmesi

Çocuğun davranışlarının gözlemlenmesi

Çocuğun bakıcıları ile çocuğun davranışları ve gelişimi hakkında derinlemesine bir görüşme

Yemek yeme, giyinme ve tuvalet gibi günlük aktiviteleri bağımsız olarak tamamlamak için gereken yaşa uygun becerilerin değerlendirilmesi

OSB, bazen başka hastalıklar veya öğrenme bozukluklarıyla birlikte ortaya çıkan karmaşık bir bozukluk olduğundan, kapsamlı değerlendirme şunları içerebilir:

Kan testleri

İşitme testi

Değerlendirme, resmi bir tanıya ve tedavi önerilerine dönüşebilir.

Daha büyük çocuklarda ve ergenlerde tanı

Ebeveynler ve öğretmenler genellikle okula giden daha büyük çocuklarda ve ergenlerde OSB semptomlarını ilk fark eden kişilerdir. Okulun özel eğitim ekibi bir ilk değerlendirme yapabilir ve daha sonra çocuğun birinci basamak sağlık hizmeti sağlayıcısı veya OSB konusunda uzmanlaşmış bir sağlık hizmeti sağlayıcısı ile ek değerlendirme yapmasını önerebilir.

Bir çocuğun ebeveynleri, bu sağlık hizmeti sağlayıcıları ile, ince iletişim sorunları da dahil olmak üzere çocuklarının sosyal zorlukları hakkında konuşabilir. Örneğin, bazı çocuklar ses tonunu, yüz ifadelerini veya vücut dilini anlamakta sorun yaşayabilir. Daha büyük çocuklar ve ergenler konuşma şekillerini, mizahı veya alaycılığı anlamakta güçlük çekebilir. Ayrıca akranlarıyla arkadaşlık kurmakta zorlanabilirler.

Yetişkinlerde tanı

Yetişkinlerde OSB tanısı koymak genellikle çocuklarda OSB tanısı koymaktan daha zordur. Yetişkinlerde bazı OSB belirtileri, anksiyete bozukluğu veya dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu (DEHB) gibi diğer ruh sağlığı bozukluklarının belirtileriyle örtüşebilir.

OSB belirtileri fark eden yetişkinler bir sağlık hizmeti sağlayıcısıyla konuşmalı ve OSB değerlendirmesi için sevk istemelidir. Yetişkinlerde OSB değerlendirmesi hala geliştirilmekte olsa da, yetişkinler OSB konusunda deneyimi olan bir nöropsikolog, psikolog veya psikiyatriste yönlendirilebilir. Uzman şu konularda sorular soracaktır:

Sosyal etkileşim ve iletişim zorlukları

Duyusal sorunlar

Tekrarlayan davranışlar

Kısıtlanmış ilgi alanları

Değerlendirme, kişinin erken gelişimsel geçmişi hakkında bilgi edinmek için ebeveynleriyle veya diğer aile üyeleriyle yapılan bir görüşmeyi de içerebilir ve bu da doğru bir teşhis konulmasına yardımcı olabilir.

Bir yetişkin olarak doğru bir OSB teşhisi almak, kişinin geçmişte yaşadığı zorlukları anlamasına, kişisel güçlü yönlerini belirlemesine ve doğru yardım türünü bulmasına yardımcı olabilir. Otistik geçiş çağındaki gençlerin ve yetişkinlerin işlevselliğini ve toplumla bütünleşmesini iyileştirmek için en yararlı olan hizmet ve destek türlerini belirlemeye yönelik çalışmalar devam etmektedir.

OSB için hangi tedavi seçenekleri mevcuttur?

OSB için tedavi, teşhis konulduktan sonra mümkün olan en kısa sürede başlamalıdır. OSB için erken tedavi önemlidir çünkü uygun bakım ve hizmetler bireylerin zorluklarını azaltırken güçlü yönlerini geliştirmelerine ve yeni beceriler öğrenmelerine yardımcı olabilir.

OSB olan kişiler çok çeşitli sorunlarla karşılaşabilir, bu da OSB için tek bir en iyi tedavinin olmadığı anlamına gelir. Bir sağlık hizmeti sağlayıcısı ile yakın çalışmak, doğru tedavi ve hizmet kombinasyonunu bulmanın önemli bir parçasıdır.

İlaç Tedavisi

Bir sağlık hizmeti sağlayıcısı belirli semptomları tedavi etmek için ilaç reçete edebilir. İlaç tedavisi ile OSB'li bir kişi daha az sorun yaşayabilir:

Sinirlilik

Saldırganlık

Tekrarlayan davranışlar

Hiperaktivite

Dikkat sorunları

Anksiyete ve depresyon

Davranışsal, psikolojik ve eğitimsel müdahaleler

OSB'li kişiler davranışsal, psikolojik, eğitimsel veya beceri geliştirme müdahaleleri sağlama konusunda uzmanlaşmış bir sağlık hizmeti sağlayıcısına yönlendirilebilir. Bu programlar genellikle oldukça yapılandırılmış ve yoğundur ve bakıcıları, kardeşleri ve diğer aile üyelerini içerebilir. Bu programlar OSB olan kişilere yardımcı olabilir:

Sosyal, iletişim ve dil becerilerini öğrenme

Günlük işlevselliği engelleyen davranışların azaltılması

Güçlü yönleri artırma veya geliştirme