Şizofreni

Şizofreni nedir?

Şizofreni, bir kişinin nasıl düşündüğünü, hissettiğini ve davrandığını etkileyen ciddi bir akıl hastalığıdır. Şizofreni hastaları gerçeklikle bağlarını kaybetmiş gibi görünebilir ve bu durum hem kendileri hem de aileleri ve arkadaşları için üzücü olabilir. Şizofreni belirtileri olağan, günlük aktivitelere katılmayı zorlaştırabilir, ancak etkili tedaviler mevcuttur. Tedavi gören birçok kişi okula veya işe gidebilir, bağımsızlığını kazanabilir ve kişisel ilişkilerinden keyif alabilir.

Şizofreninin belirti ve semptomları nelerdir?

Şizofreni belirtilerini tanımak ve mümkün olduğunca erken yardım istemek önemlidir. Şizofreni hastalarına genellikle 16 ila 30 yaşları arasında, ilk psikoz atağından sonra tanı konur. İlk psikoz atağını takiben mümkün olan en kısa sürede tedaviye başlamak iyileşme yolunda önemli bir adımdır. Ancak araştırmalar, düşünce, ruh hali ve sosyal işlevsellikteki kademeli değişikliklerin genellikle ilk psikoz atağından önce ortaya çıktığını göstermektedir. Şizofreni küçük çocuklarda nadir görülür.

Şizofreni belirtileri kişiden kişiye farklılık gösterebilir, ancak genellikle üç ana kategoriye ayrılır: psikotik, negatif ve bilişsel.

Psikotik belirtiler kişinin düşünme, hareket etme ve dünyayı deneyimleme şeklindeki değişiklikleri içerir. Psikotik belirtiler yaşayan bir kişinin düşünceleri ve algıları sıklıkla bozulur ve neyin gerçek olup neyin olmadığını anlamakta güçlük çekebilir. Psikotik belirtiler şunları içerir:

Halüsinasyonlar: Bir kişi gerçekte olmayan şeyleri gördüğünde, duyduğunda, kokladığında, tattığında veya hissettiğinde. Sesler duymak şizofrenisi olan kişilerde yaygındır. Sesler duyan kişiler, aileleri veya arkadaşları bir sorun olduğunu fark etmeden önce uzun süre duyabilirler.

Sanrılar: Bir kişi doğru olmayan ve başkalarına mantıksız gelebilecek güçlü inançlara sahip olduğunda. Örneğin, sanrılar yaşayan bireyler radyo ve televizyondaki insanların belirli bir yanıt gerektiren özel mesajlar gönderdiğine inanabilir veya tehlikede olduklarına veya başkalarının onlara zarar vermeye çalıştığına inanabilirler.

Düşünce bozukluğu: Bir kişinin alışılmadık veya mantıksız düşünme biçimlerine sahip olması. Düşünce bozukluğu olan kişiler düşüncelerini ve konuşmalarını organize etmekte zorlanabilirler. Bazen kişi bir düşüncenin ortasında konuşmayı keser, konudan konuya atlar veya anlamı olmayan kelimeler uydurur.

Negatif semptomlar arasında motivasyon kaybı, günlük aktivitelere ilgi veya zevk kaybı, sosyal hayattan çekilme, duyguları göstermede zorluk ve normal şekilde işlev görmede zorluk yer alır.

Negatif belirtiler şunları içerir:

Market alışverişi gibi aktiviteleri planlamakta ve bunlara bağlı kalmakta sorun yaşamak

Günlük yaşamda zevk alma beklentisi ve motivasyonunda sorun yaşamak

Donuk bir sesle konuşmak ve sınırlı yüz ifadesi göstermek

Sosyal etkileşimden kaçınma veya sosyal olarak garip şekillerde etkileşim kurma

Çok düşük enerjiye sahip olmak ve pasif aktivitelerde çok fazla zaman harcamak. Aşırı durumlarda, kişi bir süreliğine hareket etmeyi veya konuşmayı bırakabilir, bu da katatoni adı verilen nadir bir durumdur.

Bu belirtiler bazen depresyon veya diğer ruhsal hastalıkların belirtileriyle karıştırılır.

Bilişsel belirtiler arasında dikkat, konsantrasyon ve hafıza sorunları yer alır. Bu semptomlar bir konuşmayı takip etmeyi, yeni şeyler öğrenmeyi veya randevuları hatırlamayı zorlaştırabilir. Bir kişinin bilişsel işlevsellik düzeyi, günlük işlevselliğinin en iyi belirleyicilerinden biridir. Sağlık hizmeti sağlayıcıları bilişsel işlevleri belirli testler kullanarak değerlendirir.

Bilişsel belirtiler şunları içerir:

Karar vermek için bilgiyi işlemede sorun yaşamak

Bilgiyi öğrendikten hemen sonra kullanmakta sorun yaşamak

Odaklanma veya dikkatini verme sorunu yaşamak

Şiddet riski

Şizofreni hastalarının çoğu şiddet eğilimli değildir. Genel olarak, şizofreni hastalarının başkaları tarafından zarar görme olasılığı, bu hastalığa sahip olmayanlara göre daha yüksektir. Şizofreni hastaları için kendine zarar verme ve başkalarına şiddet uygulama riski, hastalık tedavi edilmediğinde veya alkol ya da madde kötüye kullanımı ile birlikte ortaya çıktığında en yüksek seviyededir. Belirtiler gösteren kişilerin mümkün olan en kısa sürede tedavi görmelerine yardımcı olmak önemlidir.

Şizofreni ve dissosiyatif kimlik bozukluğu

Bazı belirtiler yüzeyde benzer görünse de, şizofreni dissosiyatif kimlik bozukluğu (eskiden çoklu kişilik bozukluğu veya bölünmüş kişilik olarak adlandırılırdı) değildir. Dissosiyatif kimlik bozukluğu olan kişiler, farklı davranışları ve anıları olan iki veya daha fazla farklı kimliğe sahiptir.

Şizofreni için risk faktörleri nelerdir?

Bir kişinin şizofreni geliştirme riskine çeşitli faktörler katkıda bulunabilir.

Genetik: Şizofreni bazen ailelerde görülür. Ancak, bir aile üyesinin şizofreni hastası olması, ailenin diğer üyelerinin de şizofreni hastası olacağı anlamına gelmez. Çalışmalar, birçok farklı genin bir kişinin şizofreni geliştirme olasılığını artırabileceğini, ancak hiçbir genin tek başına bozukluğa neden olmadığını göstermektedir.

Çevre: Araştırmalar, genetik faktörler ile kişinin çevresinin ve yaşam deneyimlerinin bir kombinasyonunun şizofreni gelişiminde rol oynayabileceğini göstermektedir. Bu çevresel faktörler arasında yoksulluk içinde yaşamak, stresli veya tehlikeli ortamlar ve doğumdan önce virüslere veya beslenme sorunlarına maruz kalmak sayılabilir.

Beyin yapısı ve işlevi: Araştırmalar, şizofreni hastalarının belirli beyin bölgelerinin boyutunda ve beyin bölgeleri arasındaki bağlantılarda farklılıklara sahip olma olasılığının daha yüksek olabileceğini göstermektedir. Bu beyin farklılıklarından bazıları doğumdan önce gelişebilir. Araştırmacılar beyin yapısı ve işlevinin şizofreni ile nasıl ilişkili olabileceğini daha iyi anlamak için çalışmaktadır.

Şizofreni nasıl tedavi edilir?

Şizofreni için mevcut tedaviler, insanların belirtilerini yönetmelerine, günlük işlevlerini iyileştirmelerine ve eğitimlerini tamamlamak, kariyer yapmak ve tatmin edici ilişkiler kurmak gibi kişisel yaşam hedeflerine ulaşmalarına yardımcı olmaya odaklanmaktadır.

Antipsikotik ilaçlar

Antipsikotik ilaçlar psikotik semptomların daha az yoğun ve daha az sıklıkta görülmesine yardımcı olabilir. Bu ilaçlar genellikle her gün hap veya sıvı formda alınır. Bazı antipsikotik ilaçlar ayda bir veya iki kez enjeksiyon şeklinde verilir.

İnsanlar antipsikotik ilaçlara farklı şekillerde yanıt verirler. Herhangi bir yan etkiyi bir sağlık uzmanına bildirmek önemlidir. Antipsikotik ilaç kullanan birçok kişi, bu ilaçları almaya başladıklarında kilo alma, ağız kuruluğu, huzursuzluk ve uyuşukluk gibi yan etkiler yaşar. Bu yan etkilerin bazıları zamanla ortadan kalkabilirken, diğerleri sürebilir.

Sağlık hizmeti sağlayıcıları ve hastalar arasında ortak karar verme, en iyi ilaç türünü veya ilaç kombinasyonunu ve doğru dozu belirlemek için önerilen stratejidir. Antipsikotik ilaçlar hakkında en son bilgileri bulmak için bir sağlık uzmanıyla görüşün.

Psikososyal tedaviler

Psikososyal tedaviler, insanların günlük zorluklara çözüm bulmalarına ve okula devam ederken, çalışırken ve ilişkiler kurarken belirtilerini yönetmelerine yardımcı olur. Bu tedaviler genellikle antipsikotik ilaçlarla birlikte kullanılır. Düzenli psikososyal tedaviye katılan kişilerde semptomların yeniden ortaya çıkma veya hastaneye yatırılma olasılığı daha düşüktür.

Bu tür tedavilere örnek olarak bilişsel davranışçı terapi, davranışsal beceri eğitimi, destekli istihdam ve bilişsel iyileştirme müdahaleleri gibi psikoterapi türleri verilebilir.

Eğitim ve destek

Eğitim programları, aile ve arkadaşların şizofreni belirtileri, tedavi seçenekleri ve sevdiklerine hastalık konusunda yardımcı olma stratejileri hakkında bilgi edinmelerine yardımcı olabilir. Bu programlar arkadaşların ve ailenin sıkıntılarını yönetmelerine, kendi başa çıkma becerilerini artırmalarına ve destek sağlama yeteneklerini güçlendirmelerine yardımcı olabilir. 

Uyuşturucu ve alkol kötüye kullanımı tedavisi

Şizofreni hastalarının uyuşturucu ve alkolle ilgili sorunları da olabilir. Hem şizofreni hem de madde kullanımı için tedavi içeren bir tedavi programı iyileşme için önemlidir çünkü madde kullanımı şizofreni tedavisini engelleyebilir.

Şizofreni için nasıl yardım bulabilirim?

Akıl sağlığınızla ilgili endişeleriniz varsa, birinci basamak sağlık hizmeti sağlayıcınızla konuşun. Sizi bir sonraki adımları belirlemenize yardımcı olabilecek psikolog, psikiyatrist veya klinik sosyal hizmet uzmanı gibi nitelikli bir ruh sağlığı uzmanına yönlendirebilirler. 

Psikoz yaşayan birine nasıl yardımcı olunacağını bilmek zor olabilir.

İşte yapabileceğiniz bazı şeyler:

Tedavi görmelerine yardımcı olun ve tedavide kalmaları için onları teşvik edin.

İnançlarının veya halüsinasyonlarının onlar için çok gerçek göründüğünü unutmayın.

Tehlikeli veya uygunsuz davranışlara müsamaha göstermeden saygılı, destekleyici ve nazik olun.